Rodzina to pierwsze pole aktywności życiowej dziecka, w którym w znacznej mierze kształtuje się jego osobowość, zainteresowania, upodobania, nawyki i przyzwyczajenia, postawy społeczne i moralne oraz przekonania, światopogląd i samopoczucie.

Poprzez preferowany styl życia, zwyczaje, nawyki, tradycje wprowadza dziecko w świat kultury i stymuluje jego rozwój kulturalny. Stanowi, więc pierwsze i zasadnicze środowisko wychowawcze i kulturowe.

W sposób zamierzony i niezamierzony, zracjonalizowany i spontaniczny oddziałuje na osobowość dziecka, wytyczając i utrwalając określony dla rodzica zestaw wartości, które stają się dla dziecka drogowskazami dla jego aktywności i postępowania przez całe życie.

Środowisko rodzinne działa na dziecko nie tylko przez bezpośredni stosunek, ale również poprzez atmosferę panującą w domu.Dobre samopoczucie dziecka, a w konsekwencji jego zdrowie psychospołeczne łączy się ściśle z jakością stosunków z członkami rodziny. Szczęśliwe i harmonijne stosunki między rodzicami, postawy rodziców wobec dziecka nacechowane miłością i akceptacją, umożliwiają kształtowanie cech osobowości sprzyjających jego uspołecznieniu czyli przestrzeganiu zasad i norm współżycia społecznego, umiejętności współdziałania z innymi, prawidłowemu wypełnianiu ról społecznych. 

POSTAWA RODZICIELSKA

To występującą u rodziców tendencja do odczuwania dziecka, myślenia o nim i zachowania się — werbalnego lub niewerbalnego — w określony sposób wobec niego.

Postawy, szczególnie rodzicielskie, są zazwyczaj plastyczne i podlegają zmianom w miarę, jak zmienia się dziecko w różnych fazach swego rozwoju. Inne postawy trzeba przyjąć wobec niemowlęcia, inne wobec siedmiolatka-pierwszoklasisty, czy nastolatka. Przede wszystkim podlega zmianie stopień i jakość dawanej dziecku swobody oraz stopień i jakość form kontroli. W miarę dorastania dziecka, maleje także konieczność bliskiego kontaktu fizycznego, a wzrasta i rozbudowuje się kontakt i więź psychiczna z rodzicami. Jeśli jednak rodzice równolegle do rozwoju dziecka nie dostosowują swoich postaw wobec niego, prowadzi to do sytuacji konfliktowych, które powodują zaburzenia w zachowaniu dziecka, a przy dłuższym trwaniu deformacje w rozwoju jego osobowością.

Postawy rodzicielskie mogą być właściwe, czyli „zdrowe", stwarzające odpowiednie warunki psychospołeczne dla prawidłowego rozwoju dziecka, ale bywają też niewłaściwe, innymi słowy „chorobotwórcze", wpływające ujemnie na kształtowanie się jego osobowości, a czasem nawet w dosłownym tego wyrażenia sensie wywołują chorobę,
np. działają nerwicorodnie.

Wpływ postaw rodzicielskich na dziecko

Postawy właściwe (pozytywne):

Postawa AKCEPTUJĄCA

Polega na okazywaniu dziecku uczucia, sympatii, zainteresowania, aprobaty, wyrozumiałości. Rodzic bezwarunkowo akceptuje dziecko takim, jakim ono jest
(z wadami i zaletami). Stwarza klimat sprzyjający swobodnej wymianie uczuć, uczy ufności do świata i ludzi. Jest wrażliwy na potrzeby i problemy dziecka. Potrafi także zanegować niewłaściwe zachowanie, lecz czyni to z poszanowaniem jego godności, bez względu na wiek. 

Dziecko wychowywane przez takiego rodzica jest:

*Ciekawe świata

*Mądre; rozwija się intelektualnie

*Ufne i lojalne w stosunku do ludzi

*Odważne i otwarte

*Komunikatywne; doskonale radzi sobie
w relacjach społecznych

*Lubiane wśród rówieśników

*Miłe, przyjazne, wesołe

*Zdolne do wyrażania uczuć; empatyczne

*Zadowolone z siebie; posiada wysoką samoocenę

* Zmotywowane do nauki; robi postępy w szkole

*Nie jest lękliwe

Postawa WSPÓŁDZIAŁAJĄCA

Polega na traktowaniu dziecka podmiotowo i priorytetowo. Rodzic zainteresowany jest życiem dziecka, jego postępami rozwojowymi, docenia wszelkie pozytywne rezultaty działań i wspiera w trudnych chwilach. Angażuje dziecko w zajęcia i sprawy rodzinne (odpowiednio do jego możliwości rozwojowych). Służy dobrą radą, wsparciem oraz zachęca do samodzielnego poszukiwania rozwiązań.

Dziecko wychowywane przez takiego rodzica jest:

*Inteligentne i chłonne wiedzy

*Pomysłowe; myśli oryginalnie

*Wytrwałe; potrafi się skoncentrować na działaniu

*Osiąga wysokie wyniki w szkole

*Łagodne i przyjazne

*Koleżeńskie i empatyczne
*Zdolne do współdziałania

* Spokojne i opanowane

*Potrafi planować

*Cieszyć się ze swych sukcesów

*Chętnie spędza czas z rodzicami;
zwraca się do nich po porady

Postawa UZNAJĄCA PRAWA DZIECKA

Rodzice uznają prawa dziecka jako równe w rodzinie, bez przeceniania i niedoceniania jego roli. Ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, a nie formalny, ani też wścibski czy dyktatorski, dostosowując się przy tym do poziomu fazy rozwojowej, w jakiej się ono znajduje. Delikatnie kierują życiem dziecka, uczą go sposobu podejmowania decyzji, rozwiązywaniu problemów, lecz odbywa się to z poszanowaniem jego wszelkich praw i  pragnień. Tłumaczą, a także karzą i nagradzają, by pokazać, co jest dobre, a co złe.

 Dziecko wychowywane przez takich rodziców jest:

*Zdyscyplinowane  i opanowane

*Twórcze

*Wspierane przez najbliższych

*Czuje się szanowane i rozumiane

* Wie, jak powinno postępować,
a jakich zachowań unikać

Postawa DAWANIA DZIECKU ROZUMNEJ SWOBODY

Rodzic pozwalał na „eksperymentowanie", na uczenie się samodzielnego rozwiązywania różnych problemów, samodzielnego podejmowanie decyzji zgodnie
z osiągniętym poziomem rozwoju. Wykazuje w tym zakresie racjonalną tolerancję na popełniane błędy i rozumie wzrastającą wraz z wiekiem potrzebę autonomii (nie hamuje samodzielności). W sytuacjach konfliktowych, nie narzuca swojego zdania, ale wskazuje na różne alternatywne sposoby postępowania i ich skutki.

Dziecko wychowywane przez takiego rodzica jest:

*Samodzielne i swobodne

*Aktywne i spostrzegawcze

*Otwarte na świat i nowe doznania;

chętnie doświadcza nowych rzeczy
i gromadzi doświadczenia

*Pomysłowe i bystre

* Ekstrawertywne (uspołecznione)

*Zdolne do współdziałania z innymi

*Wytrwałe; potrafi skupić się na działaniu
i je dokończyć

* Nie jest lękliwe ani uległe

 

Postawy niewłaściwe (negatywne):

Postawa ODTRĄCAJĄCA

Rodzic nie odczuwa przyjemności, ciepła, satysfakcji w obcowaniu z dzieckiem.
W kontaktach z nim jest chłodny, preferuje dystans emocjonalny, unika bliskości. Rodzic nie wykazuje poszanowania dla potrzeb dziecka, ogranicza się jedynie do zaspokojenia potrzeb materialnych. Nie pomaga i nie wspiera. Problemy dziecka są mu obce i nie dostrzega jego podmiotowości.  Dziecko wzrasta w atmosferze napięć, lęków
 i konfliktów. Na porządku dziennym jest krytykowanie działań dziecka i dyktatorski stosunek w stosunku do niego.

Dziecko wychowywane przez takiego rodzica jest:

*Zahamowane uczuciowo i niestałe emocjonalnie

* Aspołeczne; ma problemy w nawiązaniu bliskich kontaktów i się izoluje

*Cierpi na nerwice dziecięce

* Agresywne, kłótliwe, buntownicze, sfrustrowane, nieposłuszne

* Ma niską samoocenę

* Lękliwe, niespokojne, nadpobudliwe, bezsilne

  * Brak motywacji do nauki – niepowodzenia szkolne

* mało oryginalne, twórcze, skoncentrowane, wytrwałe i ciekawe świata

  * Wzrasta w poczuciu, że jest niekochane i nieakceptowane

Postawa  UNIKAJĄCA

stosunek ubogi w uczucia między rodzicami a dzieckiem lub wręcz obojętny uczuciowo, ignorujący. Przebywanie z dzieckiem nie stanowi dla rodzica przyjemności. Jest on w swym postępowaniu beztroski, nieodpowiedzialny i bezradny wobec dziecka. Kontakt z dzieckiem jest luźny, albo pozornie dobry. Postawa  rodzica charakteryzuje się brakiem zainteresowania dzieckiem oraz jego sytuacją szkolną, niedostrzeganiem jego wysiłków, zaniedbywaniem, obojętnością wobec sukcesów i porażek.

Dziecko wychowywane przez takiego rodzica jest:

*Osamotnione i wyobcowane

* Niestabilne emocjonalnie; zahamowanie uczuć wyższych

* Sfrustrowane

* Wrogie  i agresywne wobec niekochających rodziców 

*Nieufne i negatywnie nastawione do świata (introwertyczne)

* Niepewne siebie

* Niepotrafiące się skoncentrować na nauce – niepowodzenia szkolne

 

Postawa NADMIERNIE WYMAGAJĄCA

rodzice zwykle naginają dziecko do wytworzonego przez siebie wzoru, bez liczenia się z jego indywidualnymi cechami i możliwościami .Wywierają presję na dziecko w kierunku zmiany jego zachowania za pomocą bezpośrednich rozkazów, straszenia i kar (także cielesne). W ich przekonaniu czynią słusznie i robią to dla dobra dziecka. Blokują dążenia do samodzielności i uważają swoje decyzje za najlepsze i najważniejsze. Ostro egzekwują wykonywanie swoich poleceń, stawiają wygórowane wymagania, nie tolerują sprzeciwu.

Dziecko wychowywane przez takich rodziców jest:

* Niezadowolone z siebie; ma niską samoocenę wywołaną ciągłą krytyką

* Wyizolowane społecznie (ma problemy w kontaktach z rówieśnikami) 

Zalęknione, przewrażliwione, bierne, uległe

*Nadpobudliwe

*Agresywne i buntownicze (z powodu ciągłych kar i nagan)

Zniechęcone do nauki i szkoły

  *Unikanie kontaktu z rodzicami; lęk

Postawa NADMIERNIE CHRONIĄCA

Przejawia się w niedostrzeganiu zmiany wieku dziecka, permanentnym traktowaniem dziecka jak małego „dzidziusia”, rozwiązywaniu wszelkich problemów za dziecko,  wścibstwie, na jego izolowaniu od grupy rówieśniczej, akceptacji niewłaściwych zachowań, całkowitym uzależnieniu dziecka od rodziców. Podejście do dziecka jest bezkrytyczne. Rodzic zaspokaja każdy kaprys. Nie docenia możliwości dziecka i ogranicza jego swobodę. Przedstawianie mu świata  miejsce pełne złą i zagrożeń.

Dziecko wychowywane przez takiego rodzica jest:

*Niesamodzielne i całkowicie zależne od rodzica

* Bezradne i uległe

  Społecznie nieaktywne;

nie umie nawiązywać znajomości

Lękliwe i niepewne w nowym, nieznanym mu środowisku

*Roszczeniowe i zuchwałe w kontakcie
z rodzicem

*Krnąbrne i egoistyczne

* Rozpieszczone; musi dostać to, czego chce

 

Badora S., Czeredrecka B., Marzec D.: Rodzina i formy jej wspomagania,  Impuls, Kraków: 2001,    s. 30-33.

Bulska J.: Środowisko rodzinne w trosce o zdrowie dziecka, Wydawnictwo Edukacyjne AKAPIT, Toruń: 2012, s. 41-45.

Plopa M.: Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań, Impuls, Kraków: 2005,

s. 161-238.

Poraj G., Rostowski J. (pod red.): Zagrożenia życia rodzinnego,

 Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 2003, s.21-70.

Urban B. (pod red.): Problemy współczesnej patologii społecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 1998, s.104-112.

Ziemska M.: Postawy rodzicielskie, Wiedza Powszechna, Warszawa,  s. 5-69. 

Ziemska M.: Rodzina i dziecko, PWN, Warszawa: 1986, s.155-225.

 

 

16.04.2021r

N.K.